Hiện tượng “học không vào, nhớ trước quên sau” là nỗi ám ảnh phổ biến của nhiều học sinh, sinh viên. Liệu đây chỉ là do phương pháp học chưa hiệu quả, hay do stress – kẻ thù thầm lặng – đang phá hoại khả năng ghi nhớ của chúng ta?
Trong bài viết này, HavaEdu sẽ cùng các bạn khám phá hai yếu tố chính này dựa trên các nghiên cứu khoa học, để hiểu rõ hơn và tìm cách khắc phục.
1. Tìm hiểu về quá trình quên trong học tập
Trước tiên, hãy nhìn nhận việc quên không phải là lỗi hệ thống mà là một phần tự nhiên của bộ não con người. Theo các nghiên cứu về trí nhớ, bộ não được thiết kế để ưu tiên lưu giữ thông tin quan trọng cho sự sống còn, và loại bỏ những gì ít liên quan.
Ví dụ, nếu bạn học thuộc lòng một danh sách từ vựng mà không liên kết chúng với ngữ cảnh thực tế, não sẽ coi đó là dữ liệu thừa và nhanh chóng xóa bỏ.
Một khái niệm nổi bật là “đường cong quên” do nhà tâm lý học Hermann Ebbinghaus phát hiện từ thế kỷ 19. Theo đó, chúng ta quên khoảng 50% thông tin mới chỉ trong một giờ, 70% sau 24 giờ, và lên đến 90% sau một tuần nếu không có sự củng cố.
Điều này xảy ra vì các kết nối nơ-ron trong não yếu đi nếu không được kích hoạt thường xuyên. Não không phải là một ổ cứng lưu trữ vĩnh viễn, nó hoạt động như một hệ thống động, nơi trí nhớ cần được củng cố để tồn tại lâu dài.
Ngoài ra, việc quên còn bị ảnh hưởng bởi yếu tố sinh học. Thiếu ngủ hoặc mệt mỏi làm giảm khả năng hình thành trí nhớ mới, vì giấc ngủ là lúc não củng cố thông tin từ ngày hôm trước.
Tuy nhiên, hai nguyên nhân chính mà chúng ta sẽ tập trung là phương pháp học và stress, vì chúng có thể kiểm soát được.
2. Ảnh hưởng của sai phương pháp học đến việc ghi nhớ
Nhiều người nghĩ rằng học nhiều giờ liền là chìa khóa, nhưng thực tế, cách học kém hiệu quả chính là thủ phạm hàng đầu khiến kiến thức “bay hơi”.
Một sai lầm phổ biến là “nhồi nhét“, nơi bạn cố gắng học hết nội dung trong một buổi dài. Phương pháp này chỉ tạo ra trí nhớ ngắn hạn, vì não không có thời gian để chuyển thông tin sang bộ phận lưu trữ lâu dài.
Các nghiên cứu cho thấy, việc ôn tập một lần duy nhất dẫn đến quên nhanh, trong khi lặp lại cách quãng giúp giảm đường cong quên đáng kể. Ví dụ, nếu bạn học một công thức toán hôm nay, rồi ôn lại sau 1 ngày, 1 tuần, và 1 tháng, khả năng nhớ sẽ tăng lên 95% so với việc chỉ học một lần.
Một vấn đề khác là học thụ động, như chỉ đọc sách hoặc nghe giảng mà không tương tác. Não cần được kích hoạt chủ động để ghi nhớ tốt hơn. Nghiên cứu từ MIT chỉ ra rằng, những ký ức mạnh mẽ hình thành khi nơ-ron được kích hoạt lặp lại, trong khi học thụ động chỉ tạo liên kết yếu.
Hơn nữa, nếu thông tin không có ý nghĩa hoặc không liên kết với kiến thức cũ, não sẽ khó giữ lại. Hãy tưởng tượng học lịch sử mà không kết nối với các sự kiện hiện đại – nó sẽ trở thành dữ liệu rời rạc, dễ quên.
Tóm lại, học sai cách không chỉ làm kiến thức không “vào”, mà còn khiến bạn tốn thời gian vô ích.
>>> Đọc thêm:Hội chứng học vẹt – Kẻ thù thầm lặng của học sinh
3. Tác động của stress đến trí nhớ
Bên cạnh sai phương pháp học, stress là yếu tố lớn thứ hai gây ra tình trạng quên lãng.
Stress không phải lúc nào cũng xấu, ở mức độ vừa phải, nó có thể tăng cường trí nhớ bằng cách kích thích hormone như noradrenaline, giúp não tập trung vào thông tin quan trọng.
Ví dụ, bạn có thể nhớ rõ một bài học thú vị trong kỳ thi căng thẳng vì stress làm nổi bật cảm xúc liên quan.
Tuy nhiên, stress cấp tính (ngắn hạn) và mạn tính (dài hạn) thường gây hại nhiều hơn lợi:
- Stress cấp tính, như lo lắng trước bài kiểm tra, làm gián đoạn việc mã hóa và truy xuất trí nhớ. Hormone cortisol được tiết ra dưới stress làm giảm lưu lượng máu đến vùng hippocampus – trung tâm trí nhớ – dẫn đến khó nhớ lại thông tin.
- Stress mạn tính còn nguy hiểm hơn, vì nó gây tổn thương lâu dài cho hippocampus, làm giảm thể tích vùng não này và tăng nguy cơ suy giảm nhận thức. Stress từ áp lực thi cử hoặc vấn đề cá nhân có thể chuyển não sang chế độ “thói quen cứng nhắc”, giảm sự linh hoạt sáng tạo và khả năng áp dụng kiến thức mới.
Kết quả của việc không kiểm soát được stress là bạn có thể học được nhưng nhanh chóng quên, hoặc tệ hơn, hình thành ký ức tiêu cực về việc học, dẫn đến chán nản.
>>> Đọc thêm:10 thói quen nhỏ giúp bạn duy trì động lực học tập
4. Cách khắc phục việc “Học không vào, nhớ trước quên sau”
May mắn thay, chúng ta có thể cải thiện tình trạng bằng cách kết hợp cả hai khía cạnh.
Đầu tiên, áp dụng phương pháp học hiệu quả:
- Sử dụng phương pháp học ngắt quãng và việc tự kiểm tra, đồng thời xen kẽ các chủ đề ôn tập để não phải suy nghĩ sâu hơn.
- Kết hợp hình ảnh với văn bản, hoặc xây dựng câu chuyện xung quanh nội dung học để tăng tính thu hút và ý nghĩa.
Bên cạnh đó, cần phải chú ý đến việc giảm stress:
- Hãy thực hành kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, tập thể dục hoặc thiền định trước khi học.
- Tránh học khi mệt mỏi, hãy chia nhỏ buổi học và tạo môi trường học khớp với môi trường thi để giảm ảnh hưởng của stress.
- Các nghiên cứu cũng gợi ý rằng, kiểm tra thường xuyên với mức độ thấp giúp giảm stress và tăng giữ gìn kiến thức.
- Nếu stress mạn tính, hãy tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia để tránh tổn hại lâu dài.
Kết luận
“Học không vào, nhớ trước quên sau” thường không phải do trí thông minh kém, mà là sự kết hợp giữa phương pháp học chưa tối ưu và ảnh hưởng của stress. Hãy nhớ, bộ não là một cơ quan linh hoạt – với cách tiếp cận đúng, bạn sẽ không còn phải lo lắng về việc kiến thức “bay mất”.
Với những gợi ý trên, HavaEdu hy vọng bạn sẽ có được kết quả ôn tập và thi cử tốt nhất!
Nếu có bất kì thắc mắc gì liên quan đến học tập, các bạn hãy liên hệ với đội ngũ của HavaEdu để được tư vấn và giải đáp các thắc mắc nhé:
